In den beginne was er… de allereerste gedachte van de mens. Zo’n vijfentwintigduizend jaar geleden waren Homo Sapiens de enige overgebleven menssoort op aarde. Auteurs Witte Hoogendijk en Wilma de Rek betogen in het grote verhaal over stress, uitgegeven door Balans, dat ons voorstellingsvermogen de mensheid heeft gered van de ondergang.
Om stress beter te begrijpen duiken we de evolutie in, naar de savanne in Afrika waar onze oervader op zoek naar voedsel een struik ontdekt met eetbare vruchten. Maar als hij ervan wil plukken, grijpt de angst hem naar de keel. Achter de struik vermoedt hij een donkere gestalte. Misschien is het een gevalletje inbeelding, maar alle alarmbellen rinkelen. ‘Shit, denkt hij, ‘een leeuw’. Waarschijnlijk niet in die bewoordingen, want dat is pas veel later. De noradrenaline giert door zijn brein, de adrenaline stroomt door zijn lijf, spieren spannen aan, de bloeddruk stijgt en het hormoon cortisol speelt op. Alles wordt in paraatheid gebracht om – hij heeft drie keuzes – te vechten, te vluchten of te verstijven/bevriezen.
Gelukkig rent hij weg en klimt de eerste de beste boom in. Hoog bovenin wacht hij tot het gevaar geweken is. Zou hij hebben gewacht, dan had hij geen schijn van kans gehad. De gedachte kan evolutionair zijn ontstaan met een heel duidelijk doel: een gevaar visualiseren nog voordat het gevaar zich manifesteert. Het inbeeldingsvermogen helpt de mens te overleven.
Gaandeweg de evolutie krijgt hij steeds meer gedachten. De mens wordt taliger, en met het verfijnder worden van taal nemen ook de gedachten en de verbeelding toe. Met een verlichte geest creërt hij de mooiste architectuur en de lekkerste keuken, maar ook dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. In de vorige eeuw verveelvoudigden de gedachten, met plaatjes, film en radio, televisie en internet. Sindsdien is er iets merkwaardigs aan de hand met gedachten en fantasie. We worden ziek van alle informatie.
Steeds meer mensen raken overspannen, burn-out of depressief en vertonen allerlei stressgerelateerde ziekten. Dat is de keerzijde van gedachten, die vaak gepaard gaan met angst. Angst om een vliegtuig in te stappen omdat je opeens denkt dat zodra je erin zit je er niet meer uit kan. Of dat je na een lange dag op het werk naar het plafond ligt te staren en de slaap niet kan vatten, piekerend over de zin van het leven. In plaats dat de gedachte van het eerste uur ons helpt te overleven en gezond te blijven, worden we door de veelheid van informatie ziek.
In de virtuele wereld neemt de overprikkeling van het brein alleen maar toe. Vooral generatie Einstein checkt elke 18 minuten de smartphone op mail en andere berichten, zeven dagen per week, 24 uur per dag. De evolutie heeft de mens niet voorzien van mutaties waardoor hij beter in staat is om de overvloed aan informatie op een effectieve manier op te slaan of te verwerken. Integendeel. Het brein en het stressresponssysteem reageren op dezelfde manier als dat van onze voorouder, de man in de boom die wacht tot het gevaar geweken is. Maar er is een groot verschil: Toen hij erachter kwam dat hij zichzelf gefopt had, dat het een gevalletje inbeelding was, liet hij de stress voor wat het was.
