De vraag waarom de een beter uitgerust is tegen stress dan de ander is niet zonder meer te beantwoorden. De columnist legt uit wat de invloed is van opvoeding, omgeving en persoonlijkheid.
Wat heeft opvoeding te maken met stressbestendigheid?
De ontwikkeling van het kind in de baarmoeder, in de programmeerfase van het brein, is bepalend voor de rest van het leven. Daarbij is het van belang dat moeder en kind in een zo prettig mogelijke omgeving met elkaar in contact staan.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw ontketende een wetenschapper, genaamd Harlow, een kleine revolutie door aan te tonen dat een babyaapje liever een warme deken heeft dan een fles melk, waaruit de conclusie werd getrokken dat warmte en liefde van fundamenteel belang zijn voor een gezonde ontwikkeling. Onder goede omstandigheden is daar al sprake van in de baarmoeder, waarbij moeder en kind via het brein met elkaar in contact staan. Maar als er sprake is van prenatale stress, omstandigheden waarin het niet vanzelfsprekend is dat het ongeboren kind een weldadige groei doormaakt en van de kant van de moeder sprake is van slechte stressreacties (inadequate copingstijl), kan het angsten, concentratie- en herinneringsklachten veroorzaken. Maar gelukkig zullen dergelijke omstandigheden niet in alle gevallen blijvende schade aanrichten, vooral niet wanneer de moeder na de geboorte haar kind positieve stimulatie biedt. In dit verband toont onderzoek aan dat korte stimulatie beter is dan lange, en dat regelmatig knuffelen een gunstige invloed heeft op de spijsvertering en de concentratie bevordert. Positieve simulatie kan in zekere zin levens redden, maar wanneer het ontbreekt, is dat veelal desastreus. In het verleden ontbrak het nogal eens aan fysiek contact bij te vroeg geboren baby’s, wat op latere leeftijd nogal eens tot gezondheidsklachten leidde. Uit sprekende voorbeelden bleek dat tedere massage van de baby door de verpleegster of de eigen ouder de groei op gang bracht.
Als er sprake is van vroege stress, dan leidt (ook) de groei daaronder. Bij acute- of chronische stress staat het lichaam op de rem, om weerstand te bieden tegen al dan niet gevaarlijke dreiging. Al in een heel vroeg stadium, in de baarmoeder, kan een foetus schade oplopen door de stress die de moeder ervaart en dat kan vergaande gevolgen hebben. Uit langlopend onderzoek naar de gevolgen van de Hongerwinter in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog bleek dat de foetus door het tekort aan voedsel elk beetje dat de moeder tot zich nam noodgedwongen opsloeg. Eenmaal volwassen hadden deze kinderen spijsverteringsproblemen: terwijl het voedsel ruimschoots voorhanden was, verkeerde het lichaam als het ware nog steeds in crisis. Overigens dragen de latere generaties de gevolgen van de Hongerwinter nog altijd met zich mee.
Er bestaat zoiets als psychosociaal dwergmisme, zoals het jongetje uit ‘Die Blechtrommel’, een boek van Günther Grass, die besluit om niet meer te groeien als metafoor voor weerstand en verzet. In werkelijkheid betekent het uitschakelen van stressoren herstel van het lichaam en zal de groei vanzelf weer op gang komen. Normaliter heeft een kind weinig hinder van stressoren, maar als het groot wordt in zeer ongunstige omstandigheden en tijdelijk elders zou logeren, dan zal de opgelopen (fysieke) achterstand zich snel herstellen. Onderzoek toont aan dat dit een positieve invloed heeft op de lichaamsgroei, en dat een kind die tussen het zesde en vijftiende levensjaar opgroeit in belastende stressvolle gezinssituaties op volwassen leeftijd bijna vier centimeter korter is.
Over groei en groeihormonen gesproken: groeihormonen zorgen voor vers calcium in de botten, maar bij chronische stress is daaraan een gebrek en veroorzaakt op den duur osteoporose. Vooral vrouwen maken bij voortdurende stress minder groeihormonen en oestrogeen aan, en dat is slecht voor de beenderen. Ook ouderschapsstijl beïnvloedt de groei. De veertigers en vijftigers van nu zijn in de jaren zestig opgevoed volgens de denkbeelden en opvoedmethoden van wetenschappers als Spock, Holt en Skinner, die ouders adviseerden om huilende baby’s te negeren volgens het principe van uitstellen en belonen. En in geval het kind in het ziekenhuis opgenomen moest worden, werd ouders sterk aangeraden om de bezoeken kort te houden omdat het anders de genezing in de weg zou zitten. U kunt zich voorstellen wat een stress dat heeft voortgebracht.
De kindertijd is bedoeld om te leren omgaan met toekomstige tegenslagen en te genieten van gelukkige momenten. Degene die ongeschonden ter wereld komt en opgroeit zonder noemenswaardige problemen is het beste af. Maar als je als ongeborene of als kind trauma’s oploopt, dan vergroot het de kans op trauma en depressie op latere leeftijd. Het van nature stressbestendig zijn heb je helaas niet zelf in de hand. Voor de meesten geldt dat je het wel kunt leren.
