Als ik in gesprekken het woord stress gebruik, dan zeggen veel mensen: “Ik heb geen last van stress!” Hieruit blijk hoeveel onduidelijkheid er eigenlijk over dit begrip is. Maar eenmaal uitleg gegeven over chronische stress en de werking van de stressfysiologie… dan vallen voor velen de puzzelstukjes over oorsprong van ongemakken en symptomen direct in elkaar. Dan krijg ik steevast de opmerking: “Waarom weet ik dit nu pas?”
Om te begrijpen wat stress is, geef ik eerst een korte maar eenvoudige les “ “stressfysiologie”. Letterlijk betekent stress: druk. Wij mensen zijn in staat om, als het moet, forse mentale en fysieke inspanningen te verrichten. Deze inspanningen dienen door onze fysiologie (zenuwstelsel, hormonen) dan wél ondersteund te worden in de vorm van energie. In principe is ons fysiologisch systeem hier toe in staat.
Kijk maar eens naar sporters. Tegelijkertijd is het voor ons noodzakelijk om te herstellen van inspanningen: ook iedere sporter moet na een forse inspanning weer bijkomen en uitrusten: herstel! Hetzelfde geldt voor mentale inspanningen: wij zijn in staat grote mentale inspanningen te verrichten en ook daar moeten wij (fysiologisch gezien) van herstellen.
Maar zijn we ons wel bewust van wat mentale inspanningen zijn? Relatief simpele dagelijkse activiteiten blijken toch forse mentale inspanningen: denken, lezen, schrijven, een gesprek voeren, TV kijken, computeren, autorijden etc. Maar in hoeverre rusten we uit van dit soort inspanningen? In hoeverre nemen we echt hersteltijd na mentale inspanningen?
Steeds meer mentale inspanning
Ons leven en werken is in de loop van jaren veranderd van fysiek naar meer en meer mentaal. Denk maar eens aan het gebruik van de computer en de mobiele telefoon!
Dagelijkse pauzes worden nogal eens ingevuld met mentale inspanningen als praten, lezen,
computeren en telefoneren. Als we al pauze nemen….. Ook al voelen dit soort activiteiten relatief ontspannen aan, voor ons fysiologische systeem zijn het wel degelijk inspanningen die energie vragen. Kortom: dat deel van ons autonome zenuwstelsel dat fysieke en mentale inspanningen met het aanleveren van energie faciliteert (de sympaticus) maakt, als je er
niet bewust mee om gaat, overuren! Hierdoor komt het andere deel, ons herstelsysteem (de parasympaticus), onder druk te staan. De sympaticus (actie ondersteunend systeem) maakt dan overuren ten koste van de parasympaticus (herstelsysteem).
Natuurlijk zijn wij mensen in staat om forse inspanningen te leveren zoals het moeten vluchten in een gevaarlijke situatie. Dan kunnen we! Ons systeem levert dan de stoffen (o.a. hormonen) die ons daartoe in staat stelt. Deze stoffen (met name cortisol) hebben echter ook een keerzijde: ze beïnvloeden ons brein en de rest van ons lichaam in een mate die we absoluut niet wensen.
Als we dag in dag uit onbewust mentale inspanningen aan één rijgen en “vergeten” om regelmatig te hersteltijd te nemen, dan wordt ons autonome zenuwstelsel op den duur inflexibel en lopen we het risico op allerlei klachten en ziekten.
Als werken en leven topsport wordt, is herstelgebrek het schadelijke element!
Klachten
Welke klachten ziet men bij chronische stress of chronisch herstelgebrek?
ALGEMEEN: TOENEMENDE VERMOEIDHEID
Bron: Reflect onderzoeks- en adviesbureau voor stressbeheersing
Opgebrand
Mentale klachten zijn belangrijke “rode lampjes” want ze brengen ons in een neerwaartse spiraal van steeds grotere vermoeidheid. Ze ontstaan doordat chronische stress boodschapperstoffen in de
hersenen ontregelt. Het “werkgeheugen”- nodig bij alles wat je niet op de automatische piloot doet-
laat het afweten. Je gaat ongemerkt fouten maken en je gaat jezelf steeds controleren. Concentratie lukt niet meer….
Je wordt chaotisch, beslissingen stel je uit en je moet er voortdurend een schepje bovenop doen om het werk af te maken. Het grote gevaar is dat je dit zelf niet goed meer kunt bijsturen, want ook dat is een gevolg van de ontregeling! Dit gaat geleidelijk bergafwaarts en op den duur kun je niet meer….. je voelt je opgebrand!
Herstel en balans
Maar hoe herstel je van een dergelijk breed scala aan klachten, al dan niet veroorzaakt door werkdruk, leefdruk, roofbouw, gebrek aan herstel enzovoort? En hoe blijf je na herstel beter in balans??
In eerste instantie is het belangrijk om de klachten in verband te brengen met chronische stress en chronisch herstelgebrek. Ik ontmoet helaas veel mensen die inmiddels een lange weg hebben afgelegd langs diverse artsen, specialisten, therapeuten en andere hulpverleners. Regelmatig werden klachten geïsoleerd behandeld en werd er niet gekeken naar “de gemeenschappelijke grond” onder de klachten. Sommigen voelden zich niet serieus genomen en slechts aangesproken op hun toch al veel (te) goed ontwikkelde patronen zoals loyaliteit, doorzettingsvermogen, voor de ander willen zorgen etc. Weer anderen kregen antidepressiva om functioneren mogelijk te maken.
Onderzoek
Wanneer je de indruk hebt te lijden aan het chronisch stress syndroom, dan kan het onderzoek “Vitaliteitsprofiel” van Reflect helder antwoord geven. Onderzoek naar stressgerelateerde klachten, naar copingstijlen en naar stressoren op het werk geven, naast een grondig stressfysiologisch onderzoek naar eventuele ontregeling van het zenuwstelsel, een helder beeld.
Advies en begeleiding
Bij chronisch herstel gebrek is herstel uiteraard het belangrijkste doel. Maar hoe doe je dit? Van primair belang is dat het ontregelde zenuwstelsel weer flexibel wordt. Met andere woorden: Als je “herstelwerkzaamheden” aan het doen bent in de vorm van ontspanning, dan moet je herstelsysteem ook daadwerkelijk actief worden en “de accu gaan opladen”.
- Concreet betekent dit dat afwisseling van inspanning en ontspanning dagelijks beoefend dient te worden! Zowel mentaal als fysiek. Dit vooronderstelt echter wel dat je je gewaar bent van welke activiteiten inspanning dan wel ontspanning voor jou zijn. Hier gaat het nogal een mis: “Ik zit toch gewoon ontspannen naar die soap te kijken?”
- Bewegen is belangrijk, naast het vinden van met name mentale ontspanning.
Dit is voor iedereen een individuele weg met individuele voorkeuren.
NB: Bewegen is niet hetzelfde als sporten! - Goed slapen is dé hersteller van de dag. En ter voorbereiding op de nacht is “opslomen” in de avond verplicht pandoer: de nacht voorbereiden met ontspanning…. Maar hoe??
- Voeding speelt een rol: cafeïne, nicotine, suiker, alcohol etc. stimuleert het actieondersteunend systeem. Verder zijn er talrijke voedingsstoffen en supplementen die een positieve invloed hebben op herstel en ontspanning. En: het werkgeheugen ontlasten door altijd 1 ding tegelijk te doen en met aandacht; dus juist niet “multi-tasken”!
Wanneer door de integrale aanpak na verloop van tijd herstel duidelijk voelbaar is, is het belangrijk om de overlevingspatronen en roofbouwpatronen onder de loep te nemen. Wat ligt er werkelijk ten grondslag aan dat het zover gekomen is?? Uiteraard kunnen deze patronen in de tijd “omgezet” worden maar dat vraagt dan wel de nodige inspanning en “innerlijk werk” dat in mijn optiek het beste onder begeleiding van een goede therapeut gedaan kan worden.
Uiteraard zijn er veel meer adviezen maar die zijn per situatie en per persoon verschillend en hangen samen met heel veel verschillende persoonlijke factoren.
Eén belangrijke opmerking wil ik in dit kader maken: herstelfase loopt vaak niet hand in hand met reïntegratie na ziekteverzuim! Dat betekent dat werken en herstellen, mits goed afgestemd, elkaar positief kunnen beïnvloeden. Anders komt herstel in het gedrang!
Een bijzonder en uniek advies: Warm water voor een “snel herstel”.
Stressoren op het werk
Stress op het werk lijk in deze tijd onvermijdelijk: werkdruk, ziekte, vernieuwingen, reorganisaties…. Hoe ga je daar mee om?
Voorlichting
In mijn optiek is het van primair belang om goed geïnformeerd te zijn over de werking van de stressfysiologie. Voorlichting dus!
Dat opent velen de ogen en het opent tevens de onderlinge dialoog over dit thema op de werkvloer.
Het wordt als prettig ervaren om persoonlijke beleving van ervaren stress op en in het werk met elkaar te delen. Ook supervisie is hierbij een uitstekend instrument. Voorts is een inventarisatie van ervaren werkstress veelal een goed instrument om ervaren stressoren in kaart te brengen en daarmee uiteindelijk (ziekte)verzuim te bespreken en terug te dringen.
Preventie: voorlichting, onderzoek en supervisie
Het zou veel leed en kosten besparen als chronische stress, welke oorzaak zij dan ook maar heeft, voorkomen zou kunnen worden. In die zin wordt de voorlichting en het onderzoek van Bureau Reflect ook veelvuldig ingezet. Voorts is het fijn als het thema stress en stresspreventie een terugkerend thema zou zijn in open dialoog bij teambesprekingen, functioneringsgesprekken en andere overlegvormen. Supervisie heeft een preventieve rol. Zeker als de supervisor oog heeft voor persoonlijke ont-wikkeling van overlevings-mechanismen en roofbouwpatronen van zowel professionals als van het management.
Tot slot: iedere werknemer draagt ook zelf een verantwoordelijkheid voor gezondheid en welzijn. Obstakels op het levenspad, al dan niet in de vorm van het chronisch stress syndroom, dagen de mens veelal uit tot meer aanpassing aan haar ware wezen. De mens is een organisme en geen mechanisme!
