Stress en OSAS

Een cliënt belde mij voor een afspraak. Hij was doorverwezen door zijn huisarts vanwege een geconstateerde burn-out.

Tijdens het intake gesprek met hem vielen mij een aantal zaken op. Hij kon zich moeilijk concentreren, zag er vermoeid uit en raakte snel geprikkeld bij mijn persoonlijke vragen. Vragen die ik echter moet stellen om een juist beeld van deze cliënt te kunnen krijgen. Een van die vragen was welke medische achtergrond de cliënt had. Tijdens zijn antwoord hoorde ik hem het begrip OSAS zeggen. Er vielen toen bij mij een aantal puzzelstukjes in elkaar. Zijn klachten kwamen in de eerste plaats niet door stress…

Wat is OSAS?

OSAS (Obstructief SlaapApneu Syndroom ) is een ernstige vorm van slaapstoornis. Apneu staat voor a-pneu: zonder lucht. Tijdens de slaap treden zeer vaak ademhalingsstilstanden op en dit gebeurt soms minimaal vijf keer per uur tot honderden keren per nacht, meestal zonder dat de patiënt dit merkt. Na zo’n stilstand (deze kan soms tot zestig seconden duren!) hapt de patiënt naar lucht en dit gaat weer gepaard met hevig snurken. Door het slechte slapen, want de patiënt komt niet echt in een echt diepe herstelslaap (REM-slaap) is hij overdag erg slaperig.

Doordat mensen met OSAS nooit in diepe slaap komen, en dus de REM-slaap ontberen, zijn ze overdag zeer slaperig of vermoeid. Er komen klachten, zoals depressie, oververmoeidheid, hoofdpijn, concentratievermindering en onvoldoende controle over emoties.

Het nemen van slaaptabletten bij iedere vorm van slaapapneu is absoluut fout, dit geldt tevens voor het gebruik van alcohol. Slaapmiddelen en alcohol hebben namelijk een spierverslappende werking, bij patiënten met slaapapneu moeten juist de ademhalingsorganen gestimuleerd worden.

Slaap brengt de energievoorraden van het lichaam weer op peil, het zorgt voor het onderhoud van het lichaam. De REM-slaap (Rapid Eye Movement) met name is verantwoordelijk voor het opheffen van de vermoeidheid. Aan de REM-slaap worden nog diverse andere functies toegekend. Deze slaapfase gaat gepaard met veel hersenactiviteit. Het speelt ook een rol bij de (emotionele) verwerking van dagelijkse ervaringen (dromen). Bekend is ook, volgens de informatieverwerkingshypothese, dat de REM-slaap ook een geheugenfunctie heeft. De informatie die overdag wordt opgenomen wordt tijdens de REM-slaap, wanneer geen prikkels uit de omgeving komen, opnieuw geactiveerd en, afhankelijk van het belang ervan, blijvend opgeslagen of uitgewist.

Een OSAS-patiënt wordt dikwijls verweten dat hij een ‘selectief’ geheugen heeft. Dat is onterecht. De OSAS-patiënt ontbreekt het aan de REM-slaap, het geheugen slaat dan minder tot niets op.

Op het eerste gezicht zijn er grote overeenkomsten tussen stress, burn-out en OSAS. Toch zijn ook de verschillen aanzienlijk. En vooral: de behandeling is anders.

Overeenkomsten OSAS met stress/burn-out:

• Extreme vermoeidheid
• Verminderde concentratie
• Kort lontje/prikkelbaar
• Slecht slapen
• Stress

Verschillen OSAS met stress/burn-out zijn er iets meer:

• Snurken is geen kenmerk van stress/burn-out, doorgaans wel een kenmerk van slaapapneu.
• Een verhoogde slaapneiging wordt bijna altijd veroorzaakt door een medische aandoening; dit is geen oorzaak bij stress/burn-out (maar stress/burn-out kan wel fysieke gevolgen hebben).
• Het optreden van apneus (ademstilstand tijdens de slaap gedurende tenminste 10 seconden) wijst op OSAS slaapapneu; dit is geen kenmerk van stress/burn-out.
• OSAS-patiënten klagen over slaperigheid overdag, terwijl burn-out cliënten of cliënten met stressklachten in de regel meer over uitputting klagen.
• OSAS-patiënten kunnen onverwacht overdag in slaap vallen of slaperig worden; iemand met een burn-out gaat maar door (het ‘moeten’-lijstje).
• Mentale vermoeidheid is het kernsymptoom van stress/burn-out; bij OSAS staat dit minder op de voorgrond.
• OSAS is een erfelijke ziekte (komt het in de familie voor, dan is alertheid geboden); stress/burn-out is niet erfelijk, maar situatie gebonden.
• Nekomvang, roken en overgewicht hangen samen met slaapapneu, maar hoort niet bij stress/burn-out.
• Een relatie met werkstress (hoewel dit een subjectief gegeven is) moet bij burn-out aanwezig zijn; dit is geen factor bij slaapapneu.
• Het ‘moeten’-lijstje van iemand met een burn-out is geen belangrijk item bij een OSAS-patiënt
• OSAS-patiënten zullen in de eerste plaats lichamelijk behandeld worden; burn-out cliënten worden cognitief begeleid

(http://www.apneuvereniging.nl/home/wat-is-apneu/samenhang-apneu-met/burnout-depressie-of-osas)

Het moge duidelijk zijn hoe belangrijk het slapen, met name de REM-slaap, is voor het handhaven van de (mentale) gezondheid. En hoe belangrijk het is om OSAS te diagnosticeren en te laten behandelen, en niet te verwarren met een burn-out!

Hoe te voorkomen dat een OSAS voor een burn-out wordt aangezien? Eigenlijk door een paar simpele vragen en een simpele test. Voor huisartsen, maar ook voor een Arbodienst, psychologen zou dit een standaardmomentje met de cliënt kunnen zijn, voordat men gaat denken en werken aan stressklachten of een burn-out.

De vragen:

• Snurkt u?
• Heeft de partner met u wel eens gesproken over ademstilstanden tijdens uw slaap?
• Komt ademstilstand voor in de familie?

De test:

Met de ESS (Epworth Sleepiness Scale )bepaalt je zelf de mate van waakzaamheid of slaapneiging gedurende bezigheden overdag. Deze schaal omvat 8 situaties, die op een snelle en simpele wijze de ernst van de slaapneiging inschat.

Klik het getal dat het best past bij hoe je je voelt in die situatie.

0 = ik word niet doezelig/slaperig
1 = lichte kans dat ik doezelig/slaperig word
2 = matige kans dat ik doezelig/slaperig word
3 = hoge kans dat ik doezelig/slaperig word

Situatie Kans op doezel/slaap (0-3)

1. Tijdens zitten en lezen. 0 1 2 3
2. Tijdens televisie kijken. 0 1 2 3
3. Zitten in een openbare instelling (zoals theater). 0 1 2 3
4. Langer dan 1 uur zittend als passagier in de auto. 0 1 2 3
5. Tijdens rust in de namiddag. 0 1 2 3
6. Zitten en praten met iemand. 0 1 2 3
7. Na de lunch. 0 1 2 3
8. In de auto in een stilstaande file. 0 1 2 3

Komt de totale score boven de 10?

Dan is het verstandig om met de huisarts te overleggen of verder onderzoek naar een onderliggende slaapstoornis zinvol is. De tekst van deze test is in pdf vorm te vinden via Google, het maakt onderdeel uit van vragenlijsten van neurologische afdelingen van ziekenhuizen.

Bij mijn cliënt had ik reden om te twijfelen aan een zuivere diagnose burn-out. Daarom heb ik hem doorverwezen via de huisarts naar een neuroloog/longarts, die hem in behandeling nam. Het bleek inderdaad geen burn-out. Hij werd behandeld voor OSAS. Het gevaar bij klachten en aandoeningen met overlappende symptomen bestaat, dat de diagnose niet zuiver gesteld wordt, waardoor het risico bestaat dat een lichamelijke aandoening op mentaal niveau cognitief behandeld wordt.

Oplossing? Eerst lichamelijke klachten onderzoeken op overlappende symptomen, bij afwezigheid ervan hulp zoeken om op een gezonde manier weer met stress om te kunnen gaan!