Mijn vriendin herkent zichzelf niet meer. Haar hoofd staat op off en haar lichaam sputtert tegen. Ze heeft nergens zin in. Nergens energie voor. Concentreren lukt niet en ze is emotioneler dan ooit.
Dus ze bezocht haar huisarts. Die constateerde een burn-out.
Inhoudsopgave
Het zit tussen de oren
Mijn vriendin kreeg ook een verwijzing naar de psycholoog. Want haar dokter denkt dat burn-out vooral een psychisch probleem is. Dat is begrijpelijk, want opgebrande mensen zijn vaak prikkelbaar, trekken zich van alles aan en barsten snel in tranen uit. Vaak ook steken klachten de kop op die sterk lijken op psychische ziektes, zoals depressie en angststoornis.
De dokter van mijn vriendin denkt dat de klachten zullen overgaan als ze beter met haar problemen leert omgaan. Dat is natuurlijk belangrijk, maar daarvoor is dit niet het juiste moment.
Bij burn-out is er iets anders aan de hand, dat om voorrang vraagt. Er is namelijk sprake van fysieke uitputting en neuro-hormonale ontregeling.
Neuro-hormonale ontregeling?
Oké, het zit zo.
Aangestuurd door je hersenen zorgt een regelsysteem in je lichaam ervoor dat je steeds voldoende energie tot je beschikking krijgt. Energie heb je 24/7 nodig: om in leven te blijven en om dingen te kunnen doen. Dit systeem bestaat uit zenuwcellen en communiceert via hormonen, vandaar ‘neuro-hormonaal’. We noemen het ons stresssysteem, omdat het sterk reageert tijdens stressvolle situaties.
Maar je stresssysteem is dus niet alleen tijdens ‘vecht- of vluchtreacties’ actief, het voorziet je voortdurend van voldoende energie. Hoeveel precies, hangt af van het tijdstip en van de omstandigheden waarin je verkeert. Zo neemt de activiteit van je stresssysteem toe tijdens sporten, fanatiek schaken of focussen, en vermindert het weer tijdens slapen, badderen of rustig lezen. Een beter woord zou energiesysteem zijn.
Waar het om gaat, is dat de activiteiten van je stresssysteem gepaard gaan met fysiologische kosten.
Wie zich – op wat voor manier dan ook – flink inspant, maakt meer fysiologische kosten. Wie hard werkt, moet dus ook hard herstellen. Zo simpel is het.
Het sluipt erin en gaat van kwaad tot erger
Maar als je hard werkt en te weinig uitrust, kom je rood te staan. En net zoals het werkt met schulden bij de bank, komt ook je lijf ‘vanzelf’ steeds dieper in het rood te staan als je je herstelschuld niet aflost.
Dat heeft verschillende oorzaken. Een belangrijke is dat je stresssysteem door overbelasting gemakkelijk in de overdrive raakt. Dan kun je je minder goed ontspannen en slapen wordt lastiger. Zo raak je steeds vermoeider en steeds dieper in het rood.
Het stresssysteem beïnvloedt veel breinfuncties, je immuunsysteem en ook je organen en weefsels. Die gaan allemaal een beetje anders werken als het stresssysteem een tandje bijzet. Dus als het stresssysteem de kluts kwijtraakt, heeft dat ook direct effect op het functioneren van de rest van je lichaam. Je krijgt van top tot teen klachten en kwaaltjes, psychisch en fysiek. Je krijgt de eerste klachten daar waar jouw schakels het zwakst zijn: misschien je stemming (somber), je darmen (spastisch), je spieren (lage rugpijn) of je hart (hartkloppingen).
Je klachten verergeren totdat je meer rust neemt, of totdat de bank je failliet verklaart. Dat laatste noemen we burn-out.
Te veel stresshormonen in je brein
Langdurige overload aan stresshormonen in je brein kan ellendige effecten geven. Ik noem er een paar:
De amandelkernen, onderdeel van je emotionele brein, nemen in volume toe. Negatieve gevoelens krijgen daardoor de overhand. Het maakt je ook hypergevoelig en ongewoon angstig.
De hippocampus, een ander deel van het emotionele brein, neemt juist in volume af. Die helpt stressreacties af te remmen, maar dat lukt dus steeds minder goed. Ook heeft een kleinere hippocampus negatieve effecten op je geheugen: je wordt vergeetachtiger.
Het rationele deel van je brein, de prefrontale cortex, wordt minder actief. Daardoor verminderen rationele vermogens zoals overzicht hebben, plannen en concentratievermogen. Burn-out patiënten kunnen hooguit een paar minuten hun aandacht erbij houden en hun geheugen werkt als een zeef. Dit deel van de hersenen zorgt er bovendien voor dat je emotionele brein niet uit de band springt. Dus als het rationele deel verzwakt, vermindert je relativeringsvermogen en krijgen emoties (nog meer) vrij spel.
Hoge stressniveaus beïnvloeden je gedrag: je hebt meer trek in ongezonde dingen (vet, zoet, alcohol, drugs), je gaat later naar bed, je hebt geen puf meer om te bewegen en ook geen zin meer om andere mensen te ontmoeten. Dat alles draagt niet bij aan je vitaliteit.
En tenslotte: ook op je immuunsysteem heeft een overload aan stresshormonen negatieve invloed. Daardoor word je gevoeliger voor infecties zoals verkoudheid en griep, genezen wondjes trager en kunnen auto-immuunziekten gemakkelijker toeslaan. Het immuunsysteem in je hersenen kan griepachtige verschijnselen veroorzaken. Dat malaisegevoel, waardoor je met rust gelaten wilt worden en je je doodmoe voelt. Wetenschappers denken dat de stresshormonen mogelijk ook voor permanente ‘laaggradige ontstekingen’ in je hersenen kunnen zorgen, waardoor je je somber en wanhopig gaat voelen.
Eerst fysiek, dan mentaal
Burn-out zit dus wel degelijk ‘tussen de oren’. Maar dan heel fysiek: belangrijke processen in je brein zijn ontregeld. Burn-out noem ik daarom een hardware probleem.
Om te herstellen kun je daarom ook het beste bij de hardware, de ontregelde fysiologie, beginnen.
Ik adviseerde mijn vriendin om de afspraak bij de psycholoog nog even uit te stellen. Die therapie helpt niet zolang haar hoofd het niet goed doet. En ik heb haar een paar tips gegeven die vooral in de eerste fase van haar herstel handig zijn:
- Houd je activiteiten kort. Voorlopig kun je niet veel aan. Waar je vroeger je hand niet voor omdraaide, kan nu een te grote inspanning zijn.
- Zoek een passende balans tussen dingen doen en uitrusten/ontspannen.
- Probeer te vermijden dat je je opwindt of gespannen raakt. Het duurt lang voordat je de spanning in je lijf weer kwijt bent.
- Vermijd lawaai, drukte en onrust.
- Alleen op de bank zitten helpt niet, maar veel sporten is ook niet goed. Ga dagelijks wandelen, zonder doel, zonder prestatie. En ga daarna even liggen.
- Zorg voor voldoende slaap. Tijdens je slaap zijn je lichaamssystemen die voor groei en reparatie zorgen het meest actief. Het is niet voor niks dat we mensen die van griep herstellen adviseren om veel te slapen. Zet geen wekker. Houd ’s middags een siësta. Ga op tijd naar bed.
En de psychische klachten dan?
Daarop inzoomen is bij burn-out niet de beste aanpak. Vooral als je nooit eerder dergelijke klachten hebt gehad. Je kunt beter beginnen met verminderen van je herstel-schuld en de ontregelde processen in je lichaam normaliseren. De psychische klachten verdwijnen dan meestal vanzelf, zodra je weer vitaler wordt. Het eerst merk je dat aan je stemming die wat opklaart.
